مسجد جامع تورک های سنی اورمیه

(سونولر مسجیدی)



بخش اول:

بعد از رحلت پیامیر اسلام تا به امروز مباحث فرقه ای و مذهبی به وجود آمده در دین اسلام زمینه اختلافات فراوانی را در بین مسلمین به موجب شده است. در بسیاری از موارد این اختلافات عقیدتی تبدیل به نزاع ها و جنگ های خونینی گشته و هزاران نفر قربانی آن شده اند. از اساسی ترین اختلافات مذهبی و فرقه ای در بین مسلمین که منجر به تغییر سرنوشت بسیاری از ملت ها شده، جنگ های صورت گرفته بین دو امپراطوری بزرگ تورک "عثمانی" و "صفویه" بود . این جنگ های فرسایشی و بیهوده که از جاه طلبی شاهان و افزون خواهی شیخان نشات می گرفت و دخالت های قدرت های بزرگ آن روز نیز آتش تفرقه را شعله ور تر می کرد نتیجه ای جز ضعف و انحطاط ملت بزرگ و قدرتمند تورک به همراه نداشت. متاسفانه و هزاران افسوس که تخم کین و نفرت مذهبی بین ملت تورک چنان پاشیده شد که تاثیر آن تا به امروز بر زندگی روزمره مردم خودی نشان می دهد.



در سال های ۱۹۱۸- ۱۹۱۹ زمانی که مردم بی دفاع تورک آذربایجان شمالی از سوی بلشویک های روس و داشناک های ارمنی قتل عام می شدند و روحانیون و علمای شیعه تجف و تبریز به امورات روزمره دینی مشغول بودند "انور پاشا" و "نوری پاشا" دو سردار بزرگ عثمانی فارع از تعلقات مذهبی خود به یاری تورک های آذربایجان شمالی که اکثریت آن را شیعیان تشکیل می دادند شتافتند. در آن سالها حضور نیروهای تورک سنی و شیعه در کنار بخشی از تاثیرات منفی اختلافات مذهبی را کم رنگ کرد ولی تاثیرات تبلیغات مذهبی روحانیون قشری و جاه طلب در هر دو سو چنان قوی بود که تلاش بسیاری از روشنفکران تورک برای از بین بردن این اختلافات نتیجه چشمگیری از خود نشان نداد.



در سالهای اخیر با رشد علوم انسانی و تعاریف مدرن از مفاهیم دینی و مذهبی و دوری طیف ای از روحانیون تورک سنی و شیعه ار قشری نگری های بیهوده، بخشی از اختلافات دیرین ایجاد شده را به فراموشی سپرده است و نشانه های وحدت ملی بین ترک ها نمایان تر گردیده است. سمبل این وحدت ملی و مذهبی در جنگ و اشغال اراضی آذربایجان در"قاراباغ" عینت کامل تری به خود گرفت. حمایت های سیاسی و نظامی کشور"تورکیه" با اکثریت تورک سنی خود از کشور تازه استقلال یافته "آذربایجان" که اکثریت آن را شیعیان تشکیل می دهند نشان داد که علایق ملی بیشتر از عقاید مذهبی وارد عرصه شده است.



متاسفانه در غرب آذربایجان نیز همچو سایر نقاط " آذربایجان" اختلافات ایجاد شده بین تورک های سنی و تورک های شیعه حوادث مختلفی را به بار آورده و دشمنان ملت تورک بهترین سو استفاده را از آن برده است. اقلیت تورک سنی منطقه غرب آذربایجان که در طول تاریخ برای دفاع از تمامیت ارضی" آذربایجان" جانها فدا کرده است از سوی اکثریت تورک شیعه که تحت تاثیر روحانیون قشری و دشمنان ملی قرار گرفته بودند مورد آزار و اذیت قرار داشتند. در خود کشور "تورکیه" نیز اقلیت تورک علوی (شیعه) که برای برپایی جمهوری مدرن "تورکیه" رشادت ها کرده بودند از سوی روحانیون واپسگرا مورد لعن و نفرین قرار گرفتند که با دخالت "مصطفی کمال آتاتورک" این مسئله پایان یافت.



در ایران قبل از انقلاب ۵۷ رژیم نژادپرست پهلوی برای نیل به اهداف شونیستی و تضعیف ملت تورک در غرب آذربایجان به یاری روحانیون درباری به اختلافات تورک های سنی و شیعه دامن می زد، بعد از انقلاب اسلامی نیز مسولان مملکتی واستانی از باب عقیدتی محدوده تورک های سنی را محدود تر کردند. برخورد های تبعیض آلود شمع کور سوی اختلافات مذهبی بین تورک های سنی وشیعه را برافراشته تر کرد و میدان را برای افراطیون هر دو طرف باز کرد. خوشبختانه با رشد چشمگیر حرکت های ملی در بین جوانان و روشنفکران "آذربایجان" افشا گری های مختلفی در مورد سیاست های تفرقه بینداز و حکومت کن دشمنان ملت تورک صورت گرفت. این افشا گر ها توانست نسبتا فضای تفرقه آلود سالهای اولیه انقلاب را کمی آرام تر کند و در غرب "آذربایجان" جوانان تورک سنی و شیعه در کنار هم به مبارزات ملی مشغول شدند.



اما متاسفانه این وحدت ملی و مذهبی بین تورک های سنی و شیعه در غرب" آذربایجان" مورد هجمه های عقیدتی گوناگونی از سوی قشریون هر دو سو بوده و تخریبات هدفدار وسیاسی گروه های تروریستی کرد منطقه بر دامنه آن می افزاید. این گروه های تروریستی برای جذب نیرو در بین جوانان تورک سنی و ایجاد مامن های تیمی با توسل به تبلیغات سو مذهبی و تحریفات تاریخی برخوردهای تورک های شیعه با تورک های سنی برجسته می کنند. این در حالیست این گروههای تروریستی در سایر نقاط کرد نشین مانند سنندج از مباحث مذهبی و عقیدتی دوری جسته و به تبلیغات ناسیونالیسم کردی می پردازند.



در ابعادی دیگر چنانکه اشاره شد بر اثر سیاست های غلط و کج دار ومریض نظام سابق سلطنتی و نظام اسلامی که با دونگرش شونیستی و مذهبی به تفرقه افکنی و سرکوب تورک های سنی می پرداختند این جماعت نیز به ناچار برای مقابله با این سرکوب ها به اقلیت کرد مهاجر منطقه نزدیک و نزدیک تر می شدند. این نزدیکی در اوایل انقلاب اسلامی رنگ جدی تری به خود گرفت و روستا های متعلق به تورک های سنی "اورمیه" تبدیل به جولانگاه گروه تروریستی حزب دمکرات قرار گرفت و تعدادی از جوانان تورک سنی نیز به جمع آنان پیوستند. علیرغم این جدایی ها در مقاطع مختلفی از تاریخ "اورمیه" تورک های سنی رو در روی کرد های مهاجر خصوصا تهاجمات رهبر جنایتکار کردها "اسماعیل سیمکو" قرار گرفتند و رشادت های گوناگونی از آنان در تاریخ ثبت شده است، زیرا ناسیونالیسم کرد همیشه به این اندیشه مومن بوده است که تورک را باید از غرب آذربایجان اخراج نمایند. در زندگی روزمره فاصله های نیز بین تورک های سنی و شیعه افتاده مثلا در بازار "اورمیه" مسجدی (سونولر مسجیدی) متعلق تورک های سنی از قدیم الایام احداث شده بود و محله ی (سونلر کوچه سی) نیز در "اورمیه" وجود دارد. اما اقلیت مهاجر کرد به غرب آذربایجان و گروه های سیاسی آجتماعی تروریست های کرد که از اختلافات بین تورک های سنی و شیعه بهترین نفع را نصیب خود می کردند برای محکم تر کردن جای پای در داخل شهر اورمیه از باب مذهبی وارد شدند.



مسجد تورک های سنی" اورمیه" که قدمت چندین صد ساله دارد به تدریج از سوی روحانیون افراطی و مذهبی کرد اشغال شد. مهاجرین کرد منطقه غرب "آذربایجان" با سو استفاده از خلا ایجاد شده نه تنها در خود شهر به اقدامات خود وسعت بخشیدند بلکه به سوی روستاهای متعلق به تورک های سنی سرازیر شدند، چنانکه امروز در بسیاری از روستاهای تورک های سنی "اورمیه" که قبلا هیچ خانواده کردی در آن یافت نمی شد ترکیب جمعیت به نصف رسیده است. ازدواج های فامیلی بین تورک های سنی و کرد های مهاجر بیشتر شد و در انتخابات مختلف کرد ها با دستاویز کردن برخورد های مذهبی برادران تورک سنی را به سوی خود جذب کردند. این جدایی ها که همگی نشات گرفته از سیاست های تفرقه آمیز و نژاد پرستانه شونیسم و افراطیون مذهبی مقامات رسمی "ایران" است در چند سال اخیر با تلاش فرهنگی و سیاسی فعالین تورک سنی و شیعه حرکت ملی مقداری خنثی شده، ولی متاسفانه هنوز از بطن جامعه رخت بر نبسته است.



بخش دوم:

چنانکه در بخش اول اشاره شد از اساسی ترین ترفند های مهاجرین کرد برای نفوذ به غرب" آذربایجان" دامن زدن به اختلافات مذهبی در بین تورک ها بود و مساجد بهترین گزینه برای نیل به این هدف بود. مسجد جامع اهل سنت "اورمیه" ( سونولر مسجیدی) که یکی از قدیمی ترین و زیبا ترین مساجد تاریخی "اورمیه" است، صدها سال قبل در محله تورک های سنی( سونولر کوچه سی) توسط بازاریان سنی احداث شده است. این مسجد که تاریخ دقیق بنای آن معلوم نیست و قبل از انقلاب به مسجد پهلوی مشهور بود در ضلع شرقی میدان مرکز قرار دارد. در سال ۱۳۶۰ به همت "مرحوم شیخ صالح" (امام جمعه مسجد که از تورک های سنی روستای نئیبین اورمیه بود) و یاری بازاریان تورک سنی مورد بازسازی دوباره قرار گرفت. نام این مسجد بعد از انقلاب به مسجد" امام شافعی" تغییر یافت و توسط بازاریان و معتمدین تورک های سنی به مانند: "حاج فیض الله"، "حاج قهرمان"، "میرزا حاجی" و ... بصورت هئیت امنای اداره می شد. اما در سنوات بعد انقلاب اسلامی با شدت یافتن مهاجرت اکراد به "اورمیه" آنان به این مسجد روی آوردند ولی اداره این مسجد همچنان در دست تورک های سنی به مانند: "شیخی"، "محمد نعمتی"، "حاج محمود"، "یغموری" و... قرار داشت. با افزایش حضور اکراد در حاشیه شهر و بازار"اورمیه" و فوت مرحوم "حاج شیخ صالح" امام جمعه مسجد تورک های سنی، اکراد به فعالیت خود در این مسجد افزودند.

در انتخاباتی تحمیلی و فشار های ستاد ائمه جمعه و اداره تبلیغات اسلامی و اوقاف روحانی وابسته کرد "ملا بیضاوی" امامت جمعه مسجد را اشغال نمود و اکرادی که در بازار "اورمیه" وارد شده بودند برای به دست گرفتن هئیت امنایی مسجد تلاش زیادی کردند که هم اکنون "حاج صدیق" (تورک سنی)، "قدرتی"(تورک سنی اهل بالو)، "حاج اسد" (تورک سنی) و "عابد فتاحی" ( نماینده مجلس شورای اسلامی کرد)، "ملا بیضاویی"( امام جمعه) هئیت امنایی این مسجد را بر عهده دارند.

متاسفانه در چند سال اخیر تورک های سنی ساکن شهر" اورمیه" به دلایل مختلف و انحصار طلبی کرد های مهاجر رفت و آمد خود را به این مسجد محدود کرده اند و بر خلاف آنها اکراد مهاجر در کنار فعالیت های مذهبی کار های فرهنگی و اقتصادی در این مسجد را گسترده تر کرده اند. زیر زمین این مسجد در اختیار انتشارات و کتابفروشی "حسینی" قرار داده شده که فعالیت های گسترده ای در زمینه زبان و تاریخ سیاسی اکراد و گروه های تروریستی آغاز کزده است. هنگام ورود به این انتشارات اولین چیزی که چشم را می آزارد تصاویر رهبر تروریست "پ ک ک" (عبدالله اوجالان) بر روی کتاب های عرضه شده است. مغازه های مشرف به "خیابان اقبال" این مسجد به اکراد مهاجر اجاره داده شده که مشهور ترین آنها چینی فروشی" البرز" است که صاحب آن نقش بسیار اساسی در بسیج اکراد مهاجر را دارد.

در انتخابات مختلف مسجد غصب شده تورک های سنی اورمیه تبدیل به پایگاه تبلیغاتی نامزد های کرد می شود،"ملا بیضاوی" منزل و دفتر ازدواج خود را در کنار مسجد برپا کرده است و بر اساس خبر های موثق برخی از بازاریان مهاجر کرد مشغول خرید منازل اطراف مسجد تورک های سنی در کوچه سنی ها( سونولر کوچه سی) هستند چنانکه محوطه بزرگی را بعد از خریدن تبدیل به پارکنیگ اتومبیل کرده اند، تا همانکونه که با ترفند مسجد متعلق به تورک های سنی را غصب نمودند در آینده محله ایی را نیز بنام محله کرد ها بر پا سازند.



بخش سوم:

آن گونه که اشاره شد تاریخ بنای دقیق این مسجد معلوم نیست اما بر اساس تحقیقات به عمل آمده و به روایت های مختلف تاریخ بنای این مسجد با تاریخ ساخت مسجد جامع "اورمیه" همزمان می باشد. بنا به اظهارات مقامات سازمان میراث فرهنگی تاری ساخت اولیه این مسجد به دور" سلجوقی ها" دوره ساخت بنای سه گنبد "اورمیه" می رسد. به گفته شاهدانی که هنوز زنده اند قبل از احداث خیابان های "منتظری"، خیابان "شاپور"، خیابان امام و میدان مرکز "اورمیه" بازار قدیمی" اورمیه" بصورت چارشی بازار های مختلفی وجود داشت که در گوشه هر کدام مسجدی بنا شده بود که امروز بعد از تقسیم بازار این مساجد پا برجاست.



در ورودی راسته سنگ تراشان و حراج بازاری( داش قازانلار و حراج بازاری) مسجد جامع قرار داشت، در ورودی راسته "عسگر خان" و" شیشه گر خانه"( راسته شیشه گر خانه امروز بکلی از بین رفته است) مسجد "حاج علی اشرف"، در وردوی راسته نجاران و آهنگران مسجد "حاج علی اکبر"، در وردوی بازار کشمش و کاه ( سامان میدان و دوشابچی خانا که امروزه به بازار یکانیان مشهور است) مسجد "حاج قاضی"، در ورودی میدان گندم و دباغ خانه (بوغدا میدانی به خیابان اقبال و دباغ خانه به میدان مرکز تبدیل شده است) مسجد سنی ها ( سونولر مسجیدی) .



مهاجرین کرد بعد از انقلاب اسلامی خصوصا در چند سال اخیر توجه ویژه ای به شهر "اورمیه" داشته اند و با اهداف ویژه که از سوی رهبران تروریستشان تئوریزه میشود در صدد تغییر ترکیب جمعیتی شهر "اورمیه" را دارند. این مهاجرین با سو استفاده از برخی اختلافات تورک های سنی و تورک های شیعه و مهمان نوازی و سعه صدر تورک های غرب "آذربایجان" نیت شوم خود را عملی می سازند.



ولی آنچه مهم است با هوشیاری فعالین تورک سنی و شیعه "حرکت ملی آذربایجان" تلاش رهبران قشری نگر مذهبی و مسئولان تروریست گروه های سیاسی برای مصادره تاریخ و تغییر ترکیب جمعیتی غرب آذربایجان عقیم خواهد ماند.