باتى آزربايجان آراشديرمالارى مركزى ياراديلمالىدير

دونن ايروان٬ بوگون قاراباغ- كركوك و يارين بيجار-قوروه-سونقور؟

باتى آزربايجان آراشديرمالارى مركزى ياراديلمالىدير

يازار: توران بهادرى


"ايروان خانليغى آزربايجان خانليقلارى آراسيندا هم سياسى هم ده ايقتيصادى جهتدن آزربايجان تاريخچيلرى طرفيندن نه اينكى آز اؤيره نيلميش٬ حتتا دئمك اولار كى اونودولموشدورּ بو لاقئيدلييين اساس سببى بو اولموشدور كى همين خانليغين اراضىسينده يئرله شن موعاصير ائرمنسيتان رئسپوبليكاسى٬ سووئت حاكيمييتى ايللرينده موتتفيق رئسپوبليكا ساييلديغينا گؤره٬ آزربايجان عاليملرى "قارداشليق" نامينا٬ ائرمنى خالقىنين "قلبينه" توخونماميش٬ تاريخى آزربايجان´ا مخصوص اولان ايروان خانليغى´ندان اوز چئويرميش٬ بئله ليكله ده قديم آزربايجان توپراغينى٬ عئلمى باخيمدان هله ٢٠-جى عصرين ٢٠-جى ايللريندن ائرمنى "قارداشلاريميز"ا باغيشلاميشلارּ (١)

گؤروندويو كيمى٬ توركلوك و موسلمانليغين بؤيوك دوشمانى اولان ائرمنىلر٬ اؤز آدلارينا دؤولتلرينى ائرمنى تورپاغيندا يوخ٬ بلكه آزربايجانين ايروان خانليغى آدلانان تاريخى اراضىسينده قورموش و بو غصب ائتديكلرى يئردن٬ آزربايجان´ين قاراباغ و ناخچيوان كيمى ديگر بؤلگه لرينه ال آتميشلار"ּ

يوخاريداكى نقل ائتدييميز متنده٬ ايروان خانليغى يئرينه "باتى آزربايجان" و لاقئيدليك يئرينه "بيلمزليك و خبرسيزليك" و ائرمنى خالقى يئرينه "كورد خالقى" قويولسا٬ ايران آزربايجانى´نين غرب بؤلگه سينين نه قده ر آجيناجاقلى وضعييتده اولماسى بللى اولارּ تاسسوفله ميللتيميز اؤز پروبلئمينه زامانيندا يوخ٬ آنجاق ايش-ايشدن گئچه ندن سونرا فيكير وئريرּ آمما نئجه دييه رلر: دالدان آتان داش توپوقدان ديه رּ

آزربايجانين باتى بؤلگه سى دييه نده٬ چوخلارى اينديكى غربى آزربايجان ايالتينى نظرده توتورلارּ آمما تاريخى قايناقلارا باخديقدا٬ بو منطقه جنوبدان سنندج شهرينه دايانيرּ هله تاريخى منبعلر بير ياندا دورسون٬ شاه رئژيمىنين ايلك جوغرافى و ايدارى بؤلگوسونده غربى آزربايجان ايالتى "دؤردونجو اوستان" آدلاناراق اينديكى شهرلردن علاوه بيجار (گروس)٬ ساققيز٬ بانا٬ ديواندره و ּּּ دا احاطه ائديردى كى آدينى چكديييميز شهرلر تاريخى٬ جوغرافييايى و بعضن ائتنيكى (قوومى) گرچكلره باخماياراق٬ كوردوستان آدلانديريلان ايالته وئريلميشلرּ

آزربايجانين غرب منطقه سى٬ آزربايجانين ان وئريملى٬ گؤزه ل و ايستئراتئژيك بؤلگه سىديرּ آزربايجانين بير چوخ چايى (٢) بورانين داغلاريندان آخيب گلير و خوصوصن تاخيل بئجرمه اوچون ال وئريشلى سولو يئرلره ماليكديرּ بونلاردان علاوه تورك دونياسىنين غرب-شرقينى بير-بيرينه باغلايان تكجه كؤرپو ده باتى آزربايجانديرּ بو يئرلر صفوى دؤورونه كيمى تمامن تورك يوردو اولموش آنجاق بو دؤورون مذهبى ساواشلاريندا و پايتاختين تبريز´دن قزوين´ه و سونرا ايصفاهان´ا كؤچورولمه سى نتيجه سينده٬ اوول موكرى و سونرالار بيلباس ايتتيحادييه سى (٣) آدينا سوننو كوردلر٬ ضيدد-ى شيعه عوثمانلى حيمايه سى آلتيندا بو تورپاقلارين بير بؤيوك قيسمينه گيرميش و يئرلى قيزيلباش توركلرى اؤز يورد-يووالاريندان چيخارميشلار (٤) و گيره بيلمه ديكلرى شهرلرى ده (اورمو٬ ماراغا٬ ּּּּ) عصيرلر بويو تهديد ائتميشلرּ (٥)ּ آزربايجان كوردلرينين يئرلى توركلره "عجم" دئمه لرى ده عوثمانلىجا بير ايصطيلاح و او دؤوره عاييددير و اونلارين عوثمانلىدان گلمه اولماقلارينى گؤسته ريرּ

بو كوردله شميش شهرلرين ان بؤيوكلرى ماهاباد٬ بوكان و ساققيز´ين اؤز آدلاريندان علاوه بوتون كندلرى٬ داغلارى و تپه لرىنين آدلارى دا توركجه ديرּ بو آدلارين بعضىسى دؤولت طرفيندن دييشديريلميش (سويوق بولاق: ماهاباد٬ قاراموسالى: سيمينه-بوكان بخشى) و بعضيلرى ده سونرادان يئرله شن اهالى طرفيندن كورد ديلينه اوياراق تحريف اولونموشدورּ (بىكندى و يا بؤيوك كند: بوكان (٦)) و بير چوخو دا فارسجا اوخشاديغى و يا معناسىنين آنلاشيلماديغى اوچون دييشديريلمه ميشديرּ بونونلا بئله هله ده بو يئرلرين توپونيملرينين (جوغرافى آدلار) يوزده دوخسانى توركجه و يا تورك منشالىديرּ توركجه اولمايانلار دا آنجاق باقرآباد٬ كربلائى رضاخان و ּּּּ كيمى شيعه-آزربايجان منشالىديرּ

سونراكى ايدارى و جوغرافييايى تقسيماتدا٬ آزربايجانين بير چوخ كوردله شميش شهرلرى (ساققيز٬ بانا٬ ديواندره و ּּּ) و بيجار كيمى تورك شهرى٬ كوردوستان´ا وئريلميش و تكجه كورد آدىيلا تانينان ماهاباد٬ غربى آزربايجان تركيبينده قالميشديرּ كورد نوفوسو آرتاراق سرحد داغلاريندان دوزه نليكلره و شهرلره ائنمه لرى و گئچن ٢٥ ايلده امنييتسيزليك نتيجه سينده يئرلى تورك اهالىنين مركزى شهرلره كؤچمه سى و قارشى طرفين ايكى بؤيوك حيزبى واسيطه سىيله تشكيلاتلانماسى٬ غربى آزربايجاندا گرگين بير شراييط ياراتميش و ماهاباد´دان سونرا دا دؤرد شهريستانين سردشت (سارى داش)٬ پيرانشهر (خانا)٬ بوكان و اشنويه (اوشنو) دوزه لمه سينه گتيريب چيخارميشديرּ

ايران ايسلام اينقيلابيندان سونرا كورد حيزبلرىنين فعالييتى نتيجه سينده يارانان تهلوكه لى شراييطده٬ تورك شهرى اولان خانا´دان بوتون توركلر قووولموش و سولدوز و اورمو´يا و ּּּ كؤچمه لى اولموشلارּ ماهاباد و اوشنو شهرلريندن ده بؤيوك تورك آزينليغى قاچماغا مجبور اولموشدورּ شيمالى آزربايجاندا اولدوغو كيمى٬ كورد قارداشلاريميز ساققيز٬ بوكان و ماهاباد´ا كيفايتله نمه ميش٬ سولدوز´ا و اورمو´يا دا ال آتميشلارּ ١٣٥٨-جى ايلين بيرينجى آييندا سولدوز´دا ٢٠ مين نفرليك حيزبى بير ميتينگ گئچيره ندن سونرا٬ يئرلى تورك اهالىنى قيرماق ايسته ميش٬ آما يئنيله ره ك ناغادئى كورد اقللييتى ايله بيرليكده ماهاباد´ا قاچميشديرلارּ بير نئچه آيدان سونرا٬ قاچان كوردلر٬ ناغادئى شهرينه قايتاريلميش٬ آمما خانا´نين گوناهسيز قاچقينلارينى اؤز يورد-يووالارينا قايتاران و يا حداقل سولدوز كوردلرىيله يئرلرينى دييشن اولماميشديرּ

دوغرودان دا وطنين او باش٬ بو باشى يوخدورּ بيز توركلر هر ياندا دا اولساق ائله بئله يئرسيز رحمى كؤنولوكּ ١٩٨٩-١٩٨٨ ايللرده (شوروى داغيلاندا) ٢٥٠ مين نفر آزربايجانلى اؤز آتا-بابا يوردلاريندان (اينديكى ائرمنيستاندان) قووولدو٬ آمما بير نفر ائرمنى آزربايجاندان چيخمادى كى هئچ٬ گون به گون چوخاليب گوجله نديلرּ بيلميره م نييه بونلارى دوشوننده هم آزربايجان جومهورييتىنين غرب بؤلگه سى و هم ايران آزربايجانىنين غرب قيسمى آراسيندا بير بؤيوك اوخشارليق و عئينى طاليع گؤرونور:

- هر ايكى بؤلگه آزربايجان´ين سرحد٬ داغليق و ايستئراتئژيك اراضىسيديرּ
- بو منطقه لرده آزربايجان´ين يوخ٬ بلكه ائرمنىلرين (ايروان ١٩١٨ ميلادى) و كوردلرين (ماهاباد ١٩٤٥) تاريخلرينده ايلك دؤولتلرى قورولموشدورּ
- هر ايكى منطقه ده يابانجيلارين يئرله شمه لرى و نهايت دؤولت قورمالارى٬ يالنيز اؤز گوجلرى يوخ٬ ياد اؤلكه لرين يارديمى ايله اولموشدورּ
- بو بؤلگه لرده يئرله شن ميللتلر و قورولموش و يا قورولاجاق اولان دؤولتلر٬ آزربايجان توركلرى ايله آنادولو توركلرىنين آراسينى كسميش و يا كسمكده ديرلرּ
- سونرادان يئرله شن هر ايكى ميللت٬ ان آزى بير گوجلو پارتييايا داياناراق اؤز هدفلرينى ايزله ميشلرּ
- هر ايكى باسقينچى ميللت تورپاقلاريميزين بؤيوك بير حيصصه سينه صاحابلانماغا قانئع اولماميش٬ هامىسينى ايسته مكده ديرلرּ

شيمالى آزربايجان´ين غرب بؤلگه سى اولان "تاريخى ايروان خانليغى" بوتونلوكله ائرمنى الينه گئچميش و بوگونكو ائرمنيستان اؤلكه سينى اولوشدورموشدورּ تورپاقلاريميزدا ائرمنيستان دؤولتى ياراناندا٬ ائعتيراض ائديب و رسمييته تانيماسايديق و يا هئچ اولماسا تئز تئز كيتابلاردا و قزئتلرده بو تورپاقلارين آزربايجان´ا عاييد اولماسينى وورغولاسايديق٬ ائرمنىلر جسارت ائديب قاراباغ´ى ايسته مزديلر و داييم بيزيم ميننتيميزين آلتيندا ياشايارديلارּ

ايندى ايران آزربايجانى´ندا دا بئله بير وضعييت وارديرּ كوردله شميش و آزربايجان تركيبيندن چيخميش شهرلرى آزربايجان تركيبينه قايتارماق اولماسا دا٬ آنجاق حودودلاريميزدا اولان شهرلرى برك ساخلاماقلا برابر٬ بو شهرلرين گئچميش تاريخينى و آزربايجان´ا عاييد اولماقلارينى آراشديريب يازماق لازيمديرּ آراز´ين اوتاييندا اولانلار٬ بو تايلىلار اوچون عيبرت درسى اولمالىديرּ ايندى "ادب" كيمى بيريسى سنندج´ده اوتوروب "اورميه كؤكوندن بير كورد شهرىدير" دئمه سى بيزيم لاقئيدليييميز و داها دوغروسو بيلمزليييميزدن ايره لى گليرּ

ايندىيه دك تاريخچىلريميزدن بيرى بو يئرلرين تاريخى٬ جوغرافيياسى و كيملره عاييد اولماسينى و كوردلرين نه زاماندان بورالارا يئرله شمه يينى يازيب آچيقلاماميشديرּ حتتا بئله اولموشدور كى اؤز توركلريميز آزربايجان كورد شهرلرى دورسون قيراقدا٬ مياندآب (قوشاچاى)٬ سولدوز (ناغادئى)٬ مليك كندى (ملكان)٬ تيكان تپه (تكاب) و سايين قالا´نى (شاهين دژ) دا كوردوستان سايميشلارּ آزربايجانين مركزى اولان تبريز شهرىنين تئرميناليندا٬ آدينى چكديييم شهرلر٬ كوردوستان خططينده يئرله شديريلميشدير و اونلارين اوتوبوسلارى كوردوستان ايستگاهى آدلانان يئردن يولا چيخيرلارּ ايندى بير تبريزلىدن آدى گئچن شهرلرين هارادا يئرله شديكلرينى سوروشسان٬ هر هارانى دئسه آزربايجان دئمه يه جكּ چونكو بيزيم عواميميز اؤز يئرينده٬ اوستاديميز دا٬ يازيچىميز دا بو يئرلرى كوردوستان تانيييرּ آدليم جوغرافيياچى يازيچىلاريميزدان اولان شخصين "درياچه اورميه" (٨) آدلى كيتابيندا سولدوز´ون كوردوستان´دا يئرله شدييى ايدديعا ائديلميشديرּ

بونون قارشىسيندا

- غربى آزربايجان اوستانىنين بئش كورد شهرىنين ايسلامى شوراسى٬ شهرلرينين يئنى چكيلن و ان بؤيوك خيياوانىنين (خوصوصن تورك شهرلرينه باخان خيياوانلارين) آدينى كوردوستان قويموش٬
- جومهور رييسى خاتمىنين اوستانيميزا اولان سفرينده (١٣٧٩) اوندان بو شهرلرين تركيبيندن ماهاباد مركزلييينده و موكرييان (مكريان) آدينا بير ايالت دوزه لمه سينى ايسته ميشلرּ
- حتتا بو ايالتين يارانماسينا زمين حاضيرلاماق اوچون "موكرييان كوردوستانىنين طبيعى جوغرافيياسى" (٩) آدلى اثرى يازيب و تبريز دانيشگاهى اوستادىنين يارديميندان دا تشككور ائتميشديرلرּ سونرا بو كيتابى كوردوستان آموزش و پرورش ايداره لرينه و اونلارين دا الى ايله مدرسه لره گؤنده رميشلرּ
- شيمالى عيراقدا يازيلميش "موكرييان كوردوستانى" كيتابينى فارسجايا چئويره ره ك اردبيللى "آنا" نشريياتى طرفيندن يايميشديلارּ
- هر ايل سونو سنندج و ماهاباد´دا و هابئله تئهراند´دا ياشايان كوردلر – پارلئمان كورد فراكسييونو باشدا اولاراق- واسيطه سىيله كوردوستان تقويمى چيخارميش و آزربايجان تورك شهرلرينى ده او جومله دن اورمييه نى ايچينه داخيل ائتميشلرּ
- ماهاباد رادييو-تئلئويزييونو واسيطه سىيله ساده بير مساله لرى باهانا ائده ره ك تئهران رادييو-تئلئويزييونونا گوزاريش گؤنده ريب و غربى آزربايجان´ين بوتون جنوب شهرلرين كورد و ماهاباد´ا تابئع كيمى گؤسترميشلر٬
- و حتتا اورمو گؤلو´نه گليب كؤچن قوشلاردان بئله واز گئچمه ميش بو بؤلگه نى سانكى ماهاباد´ين گؤلو كيمى تانيتميشلارּ
- باتى آزربايجان´ين جنوب غربينده (١٠) يئرله شن كورد شهرلرينى آزربايجان شهرى كيمى يوخ٬ كوردوستاندان قوپاريلميش بير شهر كيمى قلمه وئرميشلرּ
- عيراق كوردلرى٬ غربى آزربايجان ايالتينى تمامن ماكى´دان تيكاب´ا قده ر٬ بؤيوك كوردوستان خريطه سينه داخيل ائتميش و بو خريطه نى (١١) آزربايجان´ين بوتون كورد شهرلرينده يايميشلارּ

بيز بونلارين قارشىسيندا نئيله ميشيك؟! آزربايجان ايچينده٬ آزربايجان شهرلرينه قوندارما تاريخ٬ جوغرافييا و سيجيللى ياراداندا٬ بيز ده دوروب باخيب و چوخ واختلار دا اونو تصديقله ميشيكּ بو لاقئيد ياناشماقلار٬ قارشى طرفى جسارتله نديرميش و الينده توتدوغو و سونرا صاحابلانميش شهرلردن علاوه٬ آزربايجانيميزين باشقا كورد آزينليقلى شهرلرينى ده ايسته ميشلر:

- ماهاباد رادييو-تئلئويزييونوندان باشقا غربى آزربايجان اوستانى كاناليندان دا توركجه يله برابر كوردجه وئريليش وئريريكּ
- ماهاباد´ى (١٢) غربى آزربايجانين جنوبوندا يئرله شن شهرلرين ايدارى مركزى ائيله ميشيكּ
- ايران كوردلرىنين ان تانينميش و بين المللى درگيسى "سروه" (١٣) نين كوردوستان آدينا اورميه ده چيخماسينا گؤز يومموشوقּ
- "صلاح الدين ايوبى" نشريياتى و "مركزى نشرى فرهنگى و ادبى كوردى" تشكيلاتى سنندج و يا ماهاباد´دا يوخ٬ اورميه ده فعالييت گؤسته رير و اورميه نى دونيايا و ديگر كوردلره بير آزربايجانلى شهر كيمى يوخ٬ كورد شهرى كيمى تانيتديريرּ بئله بير مركزين چاليشماسى نتيجه سينده بيزيم گنج اولان ادبيياتچى آراشديرماجيلاريميز دا (١٤) تورك ادبيياتى دئييل٬ بلكه "كورد ادبيياتيندا شاهنامه" موعضوسوندا تدقيقات آپاريرلارּ
- بيز توركلرين داغيناقليغى٬ ميللى شوعورسوزلوغو و ساغ- سولون دالىسيجا گئتمه سى و بعضن رووشن فيكيرليك اداسى چيخارداراق سئچگيلره قاتيلماسى و اونلارين كورد حيزبلرى و ميللى شوعور اساسيندا بيرله شمه لرى نتيجه سينده٬ حاقلارى اولان ٣ وكيلدن علاوه ٢ وكيل ده اورمو و سولدوز´دان پارلئمانا گؤنده ريب و اوستانين ١٢ وكيليندن بئشينى اؤزلرينه مخصوص ائتميشلرּ
- و يئنه ده اورميه´دن كورد وكيلى گؤنده رمك كيمى سابيقه سيز اولان٬ ٢ نفر كورد بو شهرين ٩ نفرليك شوراسينا سوخابيلميشلرּ
- بوتون بو ايره لىله ييشلرين نتيجه سى اولاراق٬ اوستاندارين يارديمچيلاريندان بيرى و اوستان ايش ايداره سىنين رييسى كورد سئچيلير كى بو رييسين ايلك ايشى حاق سسيميز اولان "نويد آزربايجان" نشرييه سينى باغلاماغا چاليشماق اولورּ
- سنندج´ده چيخان كوردجه درگيلر٬ اوجومله دن سنندج´ين ايكينجى وكيلى دوكتور جلالىزاده نين "سيروان" (١٥) هفته لييى اورميه قزئتلريندن تئز (تبريز´ين نشرييه سى ده اولسا بورالارا گلمز) بوتون اوستان شهرلرينه يئتيشيب و ساتيليرּ بو نشرييه ده "مناطق كوردنشين" آدىيلا بوتون غربى آزربايجان شهرلريندن خبر درج اولور و غربى آزربايجان ايالتى كوردنشين منطقه لرين باشيندا گتيريليرּ

آمما بونلارين قارشيليغيندا:

- كوردوستان ايالتينده ياشايان و بو اوستانين ياريسينا ياخين بوتون شرق قيسمتىنى توتان قوروه و بيجار توركلريندن كيمسه نين خبرى يوخدورּ
- كوردوستان اوستانى تئلئويزييون كانالىنين بير دقيقه بئله توركجه وئريليشى يوخدورּ
- بو شهرلرده -كيرمانشاه´ين سونقور تورك شهرى ايله بيرليكده- بير صحيفه ليك توركجه قزئت ده چيخميرּ
- اينديكى دؤولت سؤزچوسو و گئچميش كوردوستان اوستاندارى كوردچو "رمضانزاده" نين هيدايتى ايله آلتينجى مجليسه بو ايكى شهردن كورد ميللت وكيلى سئچيليبدير كى آللاها شوكورلر اولسون يئددى دؤورده تيكرارلانمادىּ
- سنندج كوردلرىنين گئجه گوندوز فيكيرلرى آزربايجان كوردلرى اولاراق٬ هئچ بيريميز كوردوستان ايالتينده ياشايان توركلردن سؤز آچميريقּ
- بير حالدا كى همين توركلر ميللت وكيلى ساييسى باخيميندان (٦ دان ٢)٬ غربى آزربايجان كوردلريندن (١٢ دن ٣) يوخاريدا دورورلارּ
- كوردوستان ايالتىنين اساس صنايئعى٬ سيمان و دمير اريتمه كرخانالارى و گئنيش اكين يئرلرى بيجار و قوروه´ده يئرله شير
- و خاتمى دؤولت باشينا گلنه كيمى بو اوستانين سياسى و ايدارى و امنييتى مقاملارى بو شهرلردن سئچيليردىּ

بوتون بونلارى گؤزدن گئچيره نده و شيمالى آزربايجان´ا عيبرت گؤزويله باخاندا تكجه بير آيدين يول گؤرونور٬ او دا
- آزربايجان جاميعه سينه ياراشان بير آراشديرما مركزى ياراتماقديرּ
- بو مركز اؤزونه ماكى٬ چالديران٬ خوى٬ سالماس٬ اورمو٬ سولدوز٬ اوشنو٬ خانا٬ قوشاچاى٬ سايين قالا٬ تيكان تپه٬ بيجار٬ قوروه و سونقور شهرلريندن عوضو سئچه ره ك بو يئرلر حاققيندا معلومات توپلاييب و آراشديرمالار آپارابيلرּ
- بو عوضولرين يارديمى ايله آزربايجان´ين غرب بؤلگه سىنين تاريخچه سى و تاريخى جوغرافيياسى (خوصوصىيله تئيمورى و صفوى دؤورو) يازيلمالىديرּ
- بو شهرلرين ميللت وكيللرىيله داييم تماسدا اولوب لازيم اولان تكليفلرى وئرمك اولارּ
- بو شهرلرده خوصوصن قوروه و بيجار´دا و ها بئله دانيشگاهلاريندا توركجه قزئت٬ درگى و كيتاب چيخارماغا يارديم گؤسته رمك لازيمديرּ
- بيجار´ين هم مدنييت و هم لهجه و هم مسافت ياخينليغى اوزوندن زنگان´ا٬ و قوروه´نى ده همين ندنلره گؤره همدان´ا باغلاماغا يوللار آختاريلمالىديرּ
- قارشى طرفدن اراضى ايدديعالار اؤنه سوروله نده٬ آراشديرما مركزى سنندج´ه كيمى شهرلرين تاريخى آزربايجان´ا عاييد اولماسينى ايره لى سوره بيلرּ
- اورميه ده فعالييت گؤسته رن كورد مركز و درگىسينين ييغيشديريلماسى و ان آزى سنندج و كيرمانشاه كيمى شهرلره آپاريلماسى حاقدا مسول مقاملار و او جومله دن موللا حسنى جنابلارى ايله ده گؤروشوب دانيشماق اولارּ
- باشقا اوستانلاردا اولدوغو كيمى رادييو-تئلئويزييون يالنيز اوستان مركزينده اولمالىديرּ
- ماهاباد يالنيز بير نئچه كند واسيطه سىيله اورمو درياسىيلا قونشودورּ بو كندلرى قونشو شهرلر او جومله دن ميانداب و يا ناغادئى´ه باغلاماق لازيمديرּ

آنجاق آراشديرمالار مركزى كيمى تشكيلات٬ كيتابلاردا٬ درگيلرده و خريطه لرده اولان يالان و اويدورما ايدديعالارا منطيقى جاوابلار يازيب باتى آزربايجان مساله سينى لازيم اولان يئرلره او جومله دن آزربايجان ايجتيماعييتينه گوجلو بير شكيلده چاتديرابيلرּ بو مركز اورميه´ده نويد آزربايجان و يا وارليق دفترينده و يا هر بير آزربايجان سئوه ر ائوينده ساده و عئلمى بير شكيلده قورولابيلرּ

يالنيز بئله عئلمى-تحقيقى تشكيلاتلار بو كوردله شمه پروسئسىنين قاباغينى آلماغا قاديرديرּ بونو بيله ره ك كى باتى آزربايجان٬ آزربايجان يوردونون آچارىدير و بو آچار هر هانسى ميللتين الينده اولسا او خالق٬ ايران آزربايجانى´نا حاكيم اولاجاقديرּ اونوتماياق كى ايراندا آزربايجان توركلرى شرقده گيلان-مازندران ايالتلرينه كيمى ايره لىله ميش و جنوبدان دا تئهران´ى اللرينه آلميشلارּ آنجاق يالنيز غربده باسيليب گئريله ميشلرּ

اينشاللاه بو يازى چاپ اولماق همين٬ وطن سئوه ر عاليملريميز و تاريخچى٬ جوغرافيياچى و سياستچى بيليم آداملاريميز٬ بئله بير مركزى ياراتماغا اؤز حاضيرليقلارينى بيلديريب و اؤز فعالييتلرى ايله بو گئرىله مه و تورپاق ايتيرمه نين قاباغينى آلاجاقلارּ آزربايجان´ين بو بؤلگه ده و بو مورككب شراييطده ياشايان اوخوموش جاوانلاريندا بير ميللى حيس اويانيبدير كى اوندان يارارلانماق و دوغرو ميللت يولونا يؤنله نديرمك گره كديرּ بئله اولماسين كى قوزئى آزربايجان´دا دئييلنلر كيمى "ايروان خانليغى جهننم٬ قاراباغ´يميز و اوسته ليك يئددى شهريميز ده گئتدى"٬ بيز ده دئيه ك كى "ساققيز٬ بوكان٬ ماهاباد جهننم؛ اورمو٬ سولدوز٬ سالماس٬ تيكان تپه و سايين قالا دا گئتدى" و سونرا باشلاياق اليميزدن چيخيب بير داها قاييتمايان يوردلاريميزا تاريخدن سيجيللى دوزه لدكּ آمما سئوينمه لىييك كى بو تايدا هله ده چوخ گئج اولماييبديرּ

اتك يازيلار:

١- ايروان خانليغى٬ فواد علىيئو-عورفان حسن اووּ باكى٬ آزربايجان دؤولت نشريياتىּ ١٩٩٧ ּ ص٣
٢- او جومله دن: جيغاتى٬ تاتائو٬ قيزيل اؤزه ن و ּּּּ
٣- بيلباس بيرلييى منگور٬ پيران٬ مامش٬ زرزا و ּּּدن عيبارتديرּ
٤- شرفنامه (قرن ١١ هּ قּ) امير شرف خان بدليسى٬ به كوشش محمد عباسى
٥- سونرالار قاجار دؤورونده بو تهديدلرى قارشيلاماق اوچون ساكينسيز سولدوز´ا قاراپاپاق توركلرينى يئرله شديرديلرּ
٦- بى كندى= بوكان٬ مليك كندى= ملكان آد دييشديرمه سينده ده بو پروسه گئتميشديرּ
٧- بهاءالدين ادب٬ سنندج´ين ٥ نجى و ٦ نجى دؤورو ان كوردچو وكيلى و كورد فراكسييونونو قورانلاردان بيرى٬ اورميه دن تاريخده ايلك دفعه اولاراق كريم فتاح پور آديندا بير كورد وكيلى سئچيله ندن سونرا بو سؤزو دئميشديرּ
٨- درياچه اورميه٬ بهروز خاماچى٬ تبريز٬ مهد آزادى
٩- جغرافياى طبيعى كردستان موكريان٬ با تاكيد بر حوضه زاب (شهرستانهاى سردشت٬ بانه٬ پيرانشهر٬ مهاباد٬ بوكان٬ سقز٬ نقده و اشنويه)ּ سعيد خضرى٬ تهران٬ ناقوس٬ چاپ اول٬ ١٣٧٩ ּ تبريز دانيشگاهىنين طبيعى جوغرافييا گروپونون اوستادى دوكتور بهروز ساى صرافين بو يازارا يارديمى اولموشدورּ
بو سيرادان اولان باشقا بير كيتاب٬ بررسى اوضاع طبيعى٬ اقتصادى و انسانى كردستان (نمونه كردستان مكرى)٬ حبيب الله تابانى٬ مهاباد٬ انتشارات سيديان٬ چاپ دوم٬ ١٣٥٨
١٠- غربى آزربايجان´ين كورد شهرلرى بو ايالتين جنوب غربينده يئرله شير آمما اونلار بو محدوده نى گئنيشله نديريب بوتون جنوبا شاميل ائديرلرּ
١١- بو خريطه يه ايراندان توتون باتى آزربايجان٬ كوردوستان٬ كيرمانشاه و ايلام سالينميشديرּ عيراقدان كركوك و موصل دا منيمسه نميشدير و توركييه نين بوتون شيمال-ى شرق٬ شرق٬ جنوب-ى شرق و مركزينه كيمى بو خريطه يه داخيل ائديلميشديرּ
١٢- جنوبى شهرلرين خوصوصن سولدوز´ون چوخلو ايداره و بانكلارينين مركزى ماهاباد´دا يئرله شمكده دير كى بو دا بوشهرلرين ايداره و بانكلاريندا كورد ايشچىلرين چوخالماسينا و نهايت حاكيمييتينه گتيريب چيخارميشديرּ
١٣- بو كوردجه درگى ١٣٦٤ دن ١٥ مين تيراژلا چيخماقداديرּ بو بين الملل مجله و اينتيشارات و مركزى نشرين ايمتييازى ١٣٥٩ جو ايلده دؤردونجو كونگره دن سونرا كوردوستان دئموكرات پارتيياسيندان آيريلانلار اوچون وئريلميشدير و اونو داخيله و ائحتيمالن امنييت ناظيرليكلرى مالييه له شديريرּ اونون ايلك باش يازارى قاضى محمد´ين شاعيرى "هيمن" اولموش و اينديليكده احمد قاضى باش يازارىديرּ ميانداب ميللت وكيلى محبىنيا دا بير نئچه ايل اونون سوروملو مودورو اولموشدورּ
١٤- سجاد آيدينلوּ شاهنامه در ادبيات كردىּ اورميه٬ انتشارات صلاح الدين ايوبى
١٥- آلتى ياشيندا٬ ١٦ صحيفه ليك و ٥٠ تومن ديرينده كوردجه و فارسجا هفته ليك درگىּ ايمتيياز صاحابى: كوردوستان شهردارىلرينين هميارى سازمانىּ سوروملو مودور: سنندج ميللت وكيلى دوكتور جلال جلالىزاده و باش يازارى: بانا فرماندارى محمد كريم اسدبيگى